Horror folkowy – cechy charakterystyczne gatunku, 7 przykładów filmowych

Horror folkowy – cechy charakterystyczne gatunku, 7 przykładów filmowych
Kadr z filmu "Małgosia i Jaś" (2020)

Horror folkowy to zyskujący popularność podgatunek filmów grozy. Jest bardzo charakterystyczny, interesujący i artystyczny. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest horror folkowy, jaka jest jego historia, co go charakteryzuje, a także poznasz przykłady filmów i w jaki sposób wpisują się w schemat horroru folkowego.

Horror folkowy – definicja i krótka historia

Horror folkowy, zwany także ludowym, to podgatunek horroru, który wykorzystuje elementy folkloru, czyli pradawne zwyczaje, legendy, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia, baśnie i tym podobne, do wywołania strachu u widzów. Fabuła opiera się na grozie wynikającej z wierzeń czy przekonań i podjętych wobec nich działań ludzkich.

Termin „folk horror” został użyty po raz pierwszy w 1970 roku w „Kine Weekly” przez Roda Coopera recenzującego film „Diabelski dotyk” (później znanego pod tytułem „Krew na szponach szatana”). Później reżyser horroru, Piers Haggard, przyjął to określenie do opisania swojego filmu w wywiadzie retrospektywnym z 2004 roku dla magazynu „Fangoria”, w którym nawiązał do inspiracji, którą było życie na farmie, wsi, i mroczna poezja. Wspomniany film to opowieść o ludziach podlegających przesądom o życiu w lesie.

Określenie „folk horror” zyskało popularność w 2010 roku, kiedy w dokumencie BBC Four „A History of Horror” użyto tej nazwy, aby opisać fenomen nihilistycznych brytyjskich filmów gatunkowych, w których wieś była symbolem koszmaru, pogaństwa, a jej mieszkańcy parali się okultyzmem i składali ofiary rytualne.

Od premiery dokumentu dzięki Adamowi Scovellowi (pisarz i twórca filmów z Londynu, który obecnie pracuje nad książką o horrorze folkowym) definicja tego podgatunku horroru znacznie rozszerzyła się i nawiązała do kina niemego oraz historii o duchach samurajów. W swoich artykułach omówił wczesne przykłady horrorów folkowych, które powstały przed pierwszym opisaniem tego podgatunku:

  • „Biały Ren” fabuła wywodzi się z fińskiej mitologii i Sámi shamanism, opowiada o samotnej pannie młodej przemieniającej się w renifera,
  • „Loteria” adaptacja opowiadania Shirley Jackson z 1948 roku, które nawiązuje do biblijnego kozła ofiarnego, aktu ukamienowania oraz rolnictwa.

Cechy charakterystyczne horroru folkowego

Horror folkowy charakteryzuje się niezwykłym klimatem, nastrojowymi kadrami. Kolory, które dominują w filmach z tego podgatunku to błękitny, zielony, szary oraz czarny. Horror folkowy często porównuje się do baśni dla dorosłych ze względu na okrucieństwo oraz nieszczęśliwe zakończenie. Atmosfera horrorów folkowych jest zwykle bardzo kameralna – akcja rozgrywa się zazwyczaj w jednym, charakterystycznym miejscu z duszą i historią. Ponadto intymności dodaje niewielka ilości głównych bohaterów. Liczba postaci najczęściej ogranicza się od dwóch do pięciu, dzięki czemu widzowie mogą dobrze je poznać i wniknąć w ich psychikę.

To zdecydowanie najważniejsze cechy charakterystyczne dla filmów z gatunku horror folkowy. Czas na obszerniejsze omówienie każdego elementu z osobna.

Miejsce akcji horroru folkowego

Horrory folkowe najczęściej rozgrywają się na tle wiejskich bądź leśnych krajobrazów, w małych, opuszczonych miasteczkach, których nie ma na mapach, bądź w odizolowanych miejscach naznaczonych złą przeszłością. Lasy są ciemne, niepokojące, tajemnicze i wrogie, a pobyt w nich może doprowadzić bohaterów filmów do obłędu. Świat przyrody w horrorach ludowych zdecydowanie nie przynosi ukojenia, a zamienia się w miejsce brutalnych wydarzeń i wywołuje przerażenie. Ponieważ horrory folkowe powstają na podstawie lokalnego folkloru, ich akcja musi mieć miejsce, z którego wywodzą się służące za materiały do scenariusza opowieści.

Postaci w horrorze folkowym

Można wyróżnić kilka typów postaci pojawiających się w horrorze folkowym:

  • obce osoby trafiające do zamkniętej społeczności, które później albo stają się ofiarami ich praktyk albo próbują odkryć tajemnicę tej społeczności,
  • osoba posądzana o bycie czarownicą,
  • kozioł ofiarny obwiniany o zło dotykające społeczność,
  • członkowie rodziny, w której dochodzi do nietypowych sytuacji,
  • osoba mocno wierząca w opowieści ludowe, często urzeczywistniająca je,
  • reprezentant społeczności, najczęściej niewierzący w lokalne historie i obwiniający o wszystko wybraną osobę,
  • dzieci – dobre, zagubione bądź złe,
  • postaci z podań, baśni, legend, mitów.

Tematyka horroru folkowego

Twórcy horrorów folkowych czerpią z obrzędów, legend, mitów, baśni, wierzeń czy podań, czyli najstarsze składniki kultury, które są od stuleci przekazywane z pokolenia na pokolenie. Podstawą dla fabuły są stare dokumenty, na których widnieją pierwsze ślady lokalnych historii czy podań, jak i materiały muzealne. Często scenariusze powstają na kanwie prawdziwych wydarzeń, które miały miejsce na przełomie XVII i XIX wieku.

Najczęstsze motywy pojawiające się w horrorach folkowych to izolacja, religia, natura, okultyzm, procesy czarownic, duchowa obecność zmarłych, rytuały, szaleństwo, brutalność i pogaństwo.

Filmowcy najchętniej odwołują się do wierzeń z kultury brytyjskiej, amerykańskiej, meksykańskiej, azjatyckiej, szwedzkiej, norweskiej czy słowiańskiej.

Przykłady horrorów folkowych

Dzieci kukurydzy (1984) reż. Fritz Kiersch

Burt (Peter Horton) i Vicky (Linda Hamilton) docierają do wyglądającego na opuszczone i otoczone polami kukurydzy Gatlin w Nebrasce. Ze zdziwieniem oraz z przerażeniem stwierdzają, że w miasteczku żyją wyłącznie dzieci. Wkrótce okazuje się, że przed trzema laty w miasteczku rozegrała się prawdziwa tragedia. Pewnego niedzielnego ranka, grupa dzieci pod wodzą młodzieńca w kapłańskich szatach (John Franklin) morduje wszystkich dorosłych i zaczyna rządzić się swoimi prawami. Od tego czasu grupa ta czcząc kukurydzianego boga – Tego, który kroczy między rzędami, poszukuje dla niego nowych ofiar. W tym momencie młoda para rozpoczyna walkę o przeżycie.

Adaptacja opowiadania Stehpena Kinga ze zbioru „Nocna zmiana” z 1978 rok. Opowieść odnosi się do wpływu Pełni Księżyca Żniw lub Pełni Księżyca Kukurydzy oraz kukurydzianych duchów z niemieckiego folkloru zwanych Feldgeister.

Jeździec bez głowy (1999) reż. Tim Burton

Nowojorski policjant przybywa do małej osady, by rozwiązać sprawę tajemniczych morderstw dokonywanych rzekomo przez jeźdźca bez głowy. Ichabod Crane (Johnny Depp) jest nowojorskim konstablem, który przybywa do małej osady – Sennej Kotliny, aby rozwiązać sprawę tajemniczych morderstw, które  według miejscowych dokonywane są przez ukrywającego się w pobliskich lasach Jeźdzca bez głowy (Christopher Walekn). Crane, w przeciwieństwie do mieszkańców, nie wierzy, aby w tym wypadku sprawcą był bohater lokalnej legendy. Jedną z niewielu życzliwych dla Crane’a osób jest Katrina Van Tassel (Christina Ricci), która pomaga mu w rozwikłaniu tej tajemniczej zagadki.

Ekranizacja opowiadania „Legenda o Sennej Kotlinie” pióra Washingtona Irvinga. Postać Jeźdzca bez głowy to odwołanie do literatury niemieckiej z pierwszej połowy XIX wieku lub heskiego żołnierza, którego głowa została „ścięta” przez kule armatnią w bitwie. Fabuła czerpie z opowieści o duchach oraz amerykańskich, szkockich i irlandzkich mitów dotyczący postaci bezgłowego jeźdźca na koniu.

Czarownica: bajka ludowa z Nowej Anglii (2015)  reż. Robert Eggers

Nowa Anglia, 1630 rok. William (Ralph Ineson) i Katherine (Kate Dickie) prowadzą bogobojne życie wraz z piątką swych dzieci, osiedlając się na skraju nieprzebytej dziczy. Kiedy ich nowo narodzony syn znika w tajemniczych okolicznościach, a plony niszczeją, członkowie rodziny zaczynają zwracać się przeciwko sobie. Mrożący krew w żyłach portret rodziny w okowach własnych lęków i obaw, zdanej na łaskę nieuchronnego Zła, za którego nadejście obwiniana jest Thomasin (Anya Taylor-Joy), najstarsza córka małżeństwa.

Scenariusz bazuje na autentycznych dokumentach z lat 30. XVII wieku oraz wydarzeń, które miały wtedy miejsce. Aby film zyskał na autentyczności reżyser współpracował z amerykańskimi i brytyjskimi muzeami, konsultował się ze znawcami brytyjskiego rolnictwa XVII wieku oraz dbał o szczegóły scenografii jak i kostiumów. Reżyser wybrał również pisownię tytułu filmu jako The VVitch (używając dwóch V zamiast W) w sekwencji tytułowej i na plakatach. Aby nawiązać do pisowni zauważonej w broszurze o czarownictwie z ery jakobińskiej.

Hereditary. Dziedzictwo (2018) reż. Ari Aster

Śmierć Ellen (Kathleen Chalfant), seniorki rodziny Grahamów, nie mogła być dla nikogo zaskoczeniem. Natomiast to, co nastąpiło po niej, dla wszystkich było szokiem. Rodzina Annie (Toni Colette), córki Ellen, wkrótce po pogrzebie zaczyna doświadczać niepokojących zjawisk. Początkowo tłumaczy je sobie żałobą i przemęczeniem, ale wkrótce zdarzenia przybierają tak tragiczny i potworny obrót, że jasnym staje się, iż na rodzinie Grahamów ciąży mroczne dziedzictwo. Co takiego wydarzyło się w życiu Ellen, że teraz zapłacić musi za to jej rodzina? Odkrycie tej prawdy nikomu nie przyniesie spokoju…

To obraz opowiadający przede wszystkim o tragedii rodzinnej oraz radzeniu sobie z żałobą. Jako horror folkowy zawiera elementy nawiązujące do seansów spirytystycznych, geockiego demona Paimona, a także sabatów czarownic.

W wysokiej trawie (2019) reż. Vincenzo Natali

Przemierzające Kansas rodzeństwo zatrzymuje się na środku drogi między wysoką trawą a opuszczonym kościołem. Słyszy wołanie o pomoc dobiegające ze strony porośniętej trawą. Becky (Laysla De Oliviera) i Cal (Avery Whitted) chcąc odnaleźć płaczącego chłopca gubią się w niej. Po wejściu w pole zostają wciągnięci w świat złowieszczej mocy, która szybko ich dezorientuje i rozdziela. Odcięci od świata i niezdolni do wyrwania się tajemniczej sile Becky i Cal wkrótce odkrywają, że czasem lepiej jest pozostać zagubionym niż dać się znaleźć.

Film na podstawie opowiadania Stephena Kinga i Joe Hilla wydanego w 2012 roku w formie e-booka. Historia odnosi się do mitologii o szatańskich polach trawy i logiki snu.

Midsommar. W biały dzień (2019) reż. Ari Aster

Dani (Florence Pugh) i Christian (Jack Reynor) to młodzi Amerykanie, którym nie układa się w związku i rozważają rozstanie. Niespodziewana rodzinna tragedia zbliża ich jednak do siebie, a pogrążona w żałobie Dani postanawia dołączyć do Christiana i jego przyjaciół, aby wziąć udział w wakacyjnej wyprawie na północ Skandynawii. Tam, w odciętej od świata szwedzkiej wiosce, raz na 90 lat obchodzone jest prastare święto związane z letnim przesileniem. To, co z początku wygląda na beztroską wycieczkę do krainy niezachodzącego słońca, z czasem przybiera nieoczekiwany, przerażający obrót. Lokalni mieszkańcy zapraszają amerykańskich gości do udziału w niepokojących rytuałach. W sielskiej scenerii rozpoczyna się dziewięciodniowy festiwal coraz dziwniejszych obrzędów i ekscentrycznych miejscowych tradycji, których rezultat zadecyduje o życiu i śmierci biorących w nich udział.

Sam tytuł filmu „Midsommar” odnosi się do święta obchodzonego przez Szwedów w weekend najbliższy nocy świętojańskiej, w czasie którego uczestnicy zbierają się na otwartym, porośniętym trawą miejscu, gdzie bawią się i tańczą wokół Słupa Majowego. Fabuła tego horroru nawiązuje do skandynawskiego kultu pogańskiego, a przede wszystkim szwedzkiego folkloru.

Ścieżka dźwiękowa inspirowana nordycką muzyką ludową i została skomponowana przez brytyjskiego muzyka elektronicznego Bobby’ego Krlica. Ciekawe jest to, że utwory w filmie są z gatunku muzyki diegetycznej, co oznacza, że wydarzenia na ekranie ściśle łączą się z partyturą.

Małgosia i Jaś (2020) reż. Oz Perkins

To przykład jednocześnie baśniowego i mrocznego horroru powstałego na podstawie najsłynniejszego przykładu folkloru niemieckiego, a mianowicie opowieści o „Jasiu i Małgosi” autorstwa braci Grimm.

Rodzeństwo, Małgosia (Sophia Lillis) i Jaś (Sam Leakey), są zmuszeni przez matkę do opuszczenia rodzinnego domu. Jedyna znana im droga do lepszego świata wiedzie przez niekończący się las tętniący odwiecznym życiem. W drodze dzieci znajdują pocieszenie w historii opowiadanej z pokolenia na pokolenie o czarownicy i małej dziewczynce. Wycieńczone wielodniową wędrówką i przerażone rodzeństwo trafia na ukryty w środku las domek i mieszkającą w nim dziwną kobietę (Alice Krieg) parającą się czarami, która oferuje im gościnę i posiłek. Przekraczając próg jej domu, Małgosia i Jaś trafiają do miejsca gorszego niż piekło…

Ważną rolę w filmie odgrywa muzyka skomponowana przez Robina Couderta. Ścieżka dźwiękowa zawiera 17 motywów, które przypominają kołysanki owiane mgiełką mrocznych syntezatorów. Kluczowe było, aby melodie pojawiające się w filmie można było zanucić lub zagwizdać tak jak dzieci w czasach, gdy opowieści ludowe powstawały.

Tekst: M. M.

Zobacz także: Filmy 2022 roku – oto 15 tytułów, które warto obejrzeć!

Filmy 2022 roku – oto 15 tytułów, które warto obejrzeć!

5/5 - (3 votes)

Lubisz nas? Obserwuj HIRO na Google News