Slasher to podgatunek filmów grozy, który swoją złotą erę miał na przełomie lat 70. i 90. Od kilku lat można zaobserwować prawdziwy renesans slasheru oraz to jak zmienił się w latach 20. XXI wieku. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest slasher, jaka jest jego historia, co go charakteryzuje, a także jakimi zasadami się rządzi.
Slasher – definicja i krótka historia
Slasher to podgatunek horroru, w którym szczególna grupa ludzi jest prześladowana, a później mordowana przez psychopatycznych zabójców za pomocą noża lub innych ostrych przedmiotów.
Według krytyków filmowych „Psychoza” (1960) Alfreda Hitchococka, „Podglądacz” (1960) Michaela Powella i włoskie filmy giallo Mario Bavy były prekursorem lub inspiracją dla podgatunku horrorów, jakim dekadę później stały się slasher.
Narodziny slasheru miały miejsce w latach 70. Za pierwsze przykłady slasherów uważa się: „Czarne święta” (1974), „Krwawy obóz Bay” (1971), „Teksańską masakrę piłą mechaniczną” (1974) i „Halloween” (1978) – właśnie ten film pozwolił wszystkim maniakom horrorów wyłonić podstawowe zasady rządzące podgatunkiem.
Największa popularność slasherów miała miejsce w latach 80. – była to tzw. „złota era slasherów”. Slasherowy boom wywołał sukces filmów „Piątek trzynastego” (1980) i „Bal maturalny” (1980). Ważnymi tytułami „złotej ery slasherów” są także: „Podpalenie” (1981), „Upiorne urodziny” (1981), „Moja krwawa walentynka” (1981), „Mord podczas nudnego przyjęcia” (1982), „Nie chodź do lasu” (1982), „Koszmar z ulicy Wiązów” (1984), „Krwawy odwet” (1986), „Prima aprilis” (1986) i „Laleczka Chucky” (1988).
Renesans i zarazem druga „złota era slasherów” nastąpiła w połowie lat dziewięćdziesiątych, po premierze filmu „Krzyk” (1996). Istotnymi tytułami z tego czasu są: „Ulice strachu” (1998), „Koszmar minionego lata” (1997) i „Walentynki” (2001).
Wiele ze znanych tytułów doczekało się kontynuacji, w wyniku czego powstały wieloczęściowe serie, np. seria „Piątek, trzynastego” – 12 części, „Halloween” – 11 części, „Koszmar z ulicy Wiązów” – 8 części, „Krzyk” – 6 części.
Po roku 2003 kręcono głównie prequele, sequele, kolejne kontynuacje lub remaki, w których dostosowywano fabułę do współczesnych realiów. Nie były one koniecznie udane, ale właśnie ten rok był punktem zwrotnym i niewielkim odrodzeniem slashera, kiedy do kin wszedł remake „Teksańskiej masakry piłą mechaniczną” (2003). Później pojawiły się remaki: „Czarne święta” (2006), „Halloween” (2007), „Prima aprilis” (2008), „Pociąg” (2008), „Wieczór balu maturalnego” (2008), „Piątek 13-go” (2009), „Koszmar z ulicy Wiązów” (2010) i „Cicha noc” (2012).
Jeśli nowe wersje klasyków z podgatunku slasher okazywały się sukcesem powstawały kontynuacje, np. „Teksańska masakra piłą mechaniczną: Początek” (2006), „Wzgórza mają oczy 2” (2007), „Halloween II” (2009) i „Cicha noc, krwawa noc: Powrót do domu” (2013).
Po roku 2010 i sukcesie seriali grozy, postanowiono sprawdzić, czy slasher sprawdzi się w formie odcinków. A&E wyprodukowało „Bates Motel” (2013 – 2017), który jest niejako prequelem „Psychozy” (1960) Alfreda Hitchcocka. Niedługo potem MTV wyprodukowało „Scream: The TV Series” (2015 – 2016) bazującym na serii „Krzyk” Wesa Carvena. Ku niezadowoleniu fanów dalszą produkcję serialu zakończono po emisji dwugodzinnego odcinka halloweenowego, aby pod dwóch latach VH1 mogło przejąć pomysł i nakręcić nieudane „Scream: Resurrection”.
Oprócz przeniesienia serii „Krzyk” na ekrany telewizyjne, powstały także serialowe wersje „Chucky” (2021 – 2024) i „Koszmar minionego lata” (2021). W przyszłym roku możemy spodziewać się serialu „Crystal Lake” na podstawie filmu „Piątek trzynastego” (1980) – to może być bardzo ciekawy projekt, ponieważ za produkcję odpowiada studio A24.
W okolicach 2016 roku Blumhouse Productions zaczęło szukać możliwości ponownego uruchomienia popularnych tytułów slasherów za pomocą sequeli legacy, które w dużej mierze ignorowałyby poprzednie filmy na rzecz nowych rozdziałów, co później zostało określone terminem requeli. Blumhouse zaprosiło reżysera Davida Gordona Greena i scenarzystę Danny’ego McBride’a, aby stworzyć „Halloween” (2018). Film odniósł ogromny sukces, który doprowadził do nakręcenia kolejnych części – „Halloween zabija” (2021) i „Halloween finał” (2022). Nowe filmy z serii „Halloween” zainspirowały twórców do kręcenia kolejnych requeli i remaków klasyków z lat 70., 80. i 90. W ten sposób otrzymaliśmy „Krzyk” (2022), „Krzyk VI” (2023) i „Teksańską masakrę piłą mechaniczną” (2022).
Nie oznacza to, że lata 20. XXI wieku to jedynie kręcenie dalszych części slasherów o największej popularności. Powstają też zupełnie nowe. W 2020 roku w kinach pojawił się film „Piękna i rzeźnik”, które okazało się połączeniem „Piątku trzynastego (1980) i „Zakręconego piątku” (2003). Rok 2021 należał do platformy streamingowej Netflix i trylogii „Ulica Strachu”, natomiast rok 2022 okazał się rokiem Mii Goth, która zagrała w „X” i „Pearl”. W oczekiwaniu na „MaXXXine” (2024), ostatnią część trylogii Ti Westa, mogliśmy obejrzeć „Zatrzymać morderstwo” oraz „Noc Dziękczynienia”, które okazały się przykładami, że slasher ma się wręcz wyśmienicie!
Cechy charakterystyczne slasheru
Slasher jest bardzo schematyczny. Każdy film z tego podgatunku charakteryzują podobne miejsca akcji, fabuły, typy postaci oraz zasady. Mimo tego każdy slasher jest oryginalny i jedyny w swoim rodzaju i potrafi zaskoczyć.
To zdecydowanie najważniejsze cechy charakterystyczne dla filmów z podgatunku slasheru. Czas na obszerniejsze omówienie każdego elementu z osobna.
Miejsce akcji slasheru
Akcja slasheru rozgrywa się w małych miasteczkach. Obszarem, w którym dochodzi do morderstw nie jest jednak całe miasteczko, a konkretne miejsce wywołujące traumę oraz naznaczone mroczną przeszłością dla mordercy, np. obóz letni, miasteczko akademickie, liceum, szpital, jedna z ulic lub dzielnic i tak dalej.
Tematyka slasheru
Wszystkie slashery opierają się na podobnym schemacie. Grupa zżytych ze sobą bohaterów i bohaterek przebywa w tej samej lokalizacji, która z pewnych powodów jest obszarem działania psychopatycznego mordercy. Zabójca po kolei eliminuje spędzających czas na jego terenie postaci do momentu aż przy życiu pozostanie tylko jedna, tak zwana ostatnia ocalała. Dziewczyna ta w wyniku konfrontacji z mordercą musi pozbawić go życia.
Temat może odnosić się także do różnego rodzaju świąt czy przesądów. Od lat 70. Nakręcono już tak wiele slasherów, których tytuły nawiązują do nazw pewnych szczególnych dni, że można byłoby przygotować listę slasherów na każdą okazję. Myślę, że w przyszłości możecie spodziewać się takiego artykułu!
Postaci w slasherze
Głównymi bohaterami w slasherach są głównie licealiści, w których gronie można wyróżnić typy postaci.
Final girl
Final girl jako postać to zazwyczaj inteligentna i wzorowa uczennica. W przeciwieństwie do swoich rówieśników przedstawionych w filmie nie imprezuje, unika alkoholu, narkotyków i innych używek. Jest po prostu stereotypową grzeczną dziewczyną i uosobieniem wszelkich cnót. Final girl nie jest typem damy w opałach i nie ratuje się ucieczką – przejmuje inicjatywę, bierze swój los we własne ręce i walczy o przetrwanie. Czasami posiada imię uniwersalne płciowo, podobne do męskiego: np. Sidney, Laurie czy Chris. Z biegiem wydarzeń bohaterka, która ma zostać final girl na końcu filmu nabiera cech stereotypowo męskich, tj. odwaga, siła, okrucieństwo, brutalność czy agresja.
Maniak filmowy
Maniak filmowy to znawca kina, którego specjalnością są horrory. Zazwyczaj przyjaciele traktują go jako nerda do momentu odkrycia, że całej grupie grozi niebezpieczeństwo. Właśnie wtedy maniak filmowy może podzielić się swoją wiedzą i wygłosić słynny monolog zawierający zasady przetrwania w sytuacji jak z filmu grozy oraz swoje teorie dotyczące tego, kto może być zabójcą.
Chłopak final girl
Chłopak final girl zazwyczaj jako pierwszy znajduje się w kręgu podejrzanych, co sprawia, że faktycznie jest zabójcą albo ginie w ostatnim akcie filmu, aby ujawnić prawdziwego mordercę.
Zabójca
Slasherowy morderca to zwykle osoba odrażająca fizycznie i psychicznie niezrównoważona. Jego brzydota może być spowodowana wypadkiem bądź chorobą. Zabija zwykle przy pomocy charakterystycznego dla siebie narzędzia (siekiera, maczeta, sierp, piła) i posiada rozpoznawalną maskę. Często wyróżnia się nadnaturalnymi zdolnościami: wyjątkową odporność na obrażenia i powrotem zza grobu. Motywy jego zbrodni to albo zemsta albo fascynacja mordowaniem. Do typowych morderców gatunku należą m. in. Jason Voorhees (cykl „Piątek, trzynastego”), Michael Myers (cykl „Halloween”), Freddy Krueger (cykl „Koszmar z ulicy Wiązów”) oraz Leatherface (cykl „Teksańska masakra piłą mechaniczną”).
W tzw. „teen slasher movies”, np. „Krzyk” i „Koszmar minionego lata”, zabójca jest kimś innym w każdej części. W tego typu filmach fabuła opiera się głównie na działaniach zmierzających do jego zdemaskowania i poznania jego motywu.
Reguły i zasady
Każdy slasher rządzi się zbiorem zasad, dzięki którym bohaterowie mogą przeżyć horror. W serii „Krzyk” występują postaci, które uwielbiają oglądać wszelkiego rodzaju horrory, a zwłaszcza slashery. Maniacy filmów grozy mają w serii „Krzyk” ogromną wiedzę, dzięki czemu lista reguł z części na część zostaje rozszerzona. Tak więc wiemy jak przetrwać: horror, sequel horroru, trylogię grozy, remake, requel i całą franczyzę.
Reguły przetrwania horroru
- Nie uprawiaj seksu.
- Najlepiej pozostać dziewicą lub prawiczkiem.
- Nie pij alkoholu.
- Nie bierz narkotyków.
- Nie wolno się rozdzielać.
- Nigdy pod żadnym pozorem nie mów: „Zaraz wracam”, „Halo?” lub „Kto tam jest?”
Jak przetrwać sequel horroru?
- Liczba ciał jest zawsze większa.
- Sceny śmierci są zawsze znacznie bardziej wyszukane i krwawe.
- Nigdy, przenigdy, pod żadnym pozorem nie zakładaj, że zabójca nie żyje.
Jak przetrwać ostatnią część trylogii grozy?
- Masz zabójcę, który będzie nadczłowiekiem. Dźgnięcie go nie zadziała, zastrzelenie go nie zadziała. W trzecim przypadku musisz kriogenicznie zamrozić jego głowę, odciąć mu głowę lub wysadzić go w powietrze.
- Każdy, łącznie z głównym bohaterem, może umrzeć.
- Przeszłość wróci, by ugryźć cię w tyłek. Cokolwiek myślisz, że wiesz o przeszłości, zapomnij o tym. Przeszłość nie odpoczywa! Wszelkie grzechy, które Twoim zdaniem zostały popełnione w przeszłości, zaraz wybuchną i cię zniszczą.
- Nigdy nie bądź sam.
Jak przetrwać remake?
- Nie zadzieraj z oryginałem.
- Sceny śmierci muszą być znacznie bardziej ekstremalne.
- Nieoczekiwany to nowa codzienność.
- Dziewice i prawiczki mogą teraz umrzeć.
- Nowe wersje to zawsze wersja 2.0, więc najnowsza technologia jest zawsze zaangażowana i integralna z fabułą. Oznacza to, że zabójca może zacząć filmować morderstwa.
- Musisz mieć sekwencję otwierającą.
- Jeśli chcesz przeżyć we współczesnym horrorze, w zasadzie musisz być gejem.
Jak przetrwać requel?
- Nigdy nie ufaj swojej sympatii.
- Zabójca zawsze ma coś wspólnego z przeszłością.
- Pierwsza ofiara zawsze ma krąg przyjaciół, do którego należy zabójca.
- Film zawsze wraca do oryginału.
Jak przetrwać franszyzę?
- Wszystko jest większe niż ostatnim razem – większy budżet, większa obsada i większa liczba ciał, więcej dekapitacji, strzelanin i dłuższych pościgów.
- Wszystko, co wydarzyło się ostatnim razem nie wydarzy się ponownie, spodziewaj się czegoś przeciwnego.
- Nikt nie jest bezpieczny.
- Główni bohaterowie stają się zbędni, aby seria mogła przetrwać.
- Naładuj telefon, jeśli chcesz wezwać pomoc, ale nie odbieraj, jeśli zadzwoni.
- Sprawdź wszystkie ciemne schody.
- Nie wychodź z mieszkania.
- Usuń aplikacje do dostawy.
Inne zasady niewypowiedziane przez bohaterów, ale zauważone przez widzów.
Seria tworzy własne zasady, które powtarza w kolejnych filmach. [spoilery]
- Pierwszymi ofiarami są dwie osoby, zwykle para (Casey Becker i Steven Orth w „Krzyku”, Maureen Evans i Phil Stevens w „Krzyku 2”, Christine Hamilton i Cotton Weary w „Krzyku 3”, Marnie Cooper i Jenny Randall w „Krzyku 4”, Laura Crane i Jason Carvey w „Krzyku VI”). Krzyk (2022) nie przestrzega tej zasady.
- Głównego zabójcę łączy emocjonalna więź z bohaterką (Billy Loomis to chłopak Sidney, Nancy Loomis to matka byłego chłopaka Sidney, Roman Bridger to przyrodni brat Sidney, Jill Roberts to kuzynka Sidney, Richie Kirsch to chłopak Sam, Wayne Bailey to ojciec byłego chłopaka Sam).
- W każdym filmie jeden z zabójców powraca, aby przypuścić „ostatni atak” (Billy Loomis, Mickey Altieri, Roman Bridger, Jill Roberts, Amber Freeman, Ethan Landry).
- W nowej odsłonie ginie jeden z ocalałych z poprzedniego filmu (Randy Meeks w „Krzyku 2”, Cotton Weary w „Krzyku 3”, Judy Hicks i Dewey Riley w „Krzyku” (2022). „Krzyk 4” i „Krzyk VI” nie przestrzegają tej zasady.
- Pod koniec filmu okazuje się, że niektóre postacie, które uważano za zmarłe, żyją. (Dewey Riley w „Krzyku” i „Krzyku 2”, Judy Hicks w „Krzyku 4”, Mindy Meeks-Martin i Chad Meeks-Martin w „Krzyku” (2022) i „Krzyku VI”). „Krzyk 3” nie przestrzega tej zasady.
- W każdym filmie występuje postać specjalizująca się w horrorach, która wyjaśnia, co próbuje zrobić zabójca. (Randy Meeks w „Krzyku”, „Krzyku 2”, „Krzyku 3”, Robbie Mercer i Charlie Walker w „Krzyku 4” oraz Mindy Meeks-Martin w „Krzyku” (2022) i „Krzyku VI”).
- Bohaterowie stają się celem morderców z powodów związanych z jednym z ich rodziców. (Sidney Prescott za bycie córką Maureen Prescott i Samantha Carpenter za bycie nieślubną córką Billy’ego Loomisa).
- Kiedy bohaterowi udaje się pokonać zabójcę, wypowiada powszechnie kultowe zdanie. Na przykład: „Nie w moim filmie”. (Sidney): „Zapomniałaś o pierwszej zasadzie remake’ów, Jill. Nie zadzieraj z oryginałem”. (Sidney) i „Nigdy nie baw się z córką seryjnego mordercy” (Sam).
- Zamaskowany zabójca to przez większość czasu zazwyczaj 2 osoby. „Krzyk 3” i „Krzyk VI” nie przestrzegają tej zasady.
- Mimo że zasady są dla ofiar, zabójcy z „Krzyku 2” mają swoje odnośnie zabijania. W „Krzyku 2” zabójcy zabijają osoby, które mają takie same nazwiska jak ofiary z pierwszej części (Maureen, Stevens, Casey).
- „W Krzyku 3” zabójca zabija w kolejności „Stab 3” (filmu na podstawie przeżyć Sidney Prescott), a każdej ofierze pozostawia zdjęcie nastoletniej Maureen Prescott.
- W „Krzyku 4” zabójca rejestruje zgony i publikuje je w Internecie.
- W „Krzyku” (2022): Zabójca atakuje osoby spokrewnione z pierwotnymi ofiarami lub zabójcami. (siostrzeniec Stu – Vince, nieślubna córka Billy’ego – Samantha, siostrzeńcy Randy’ego – Mindy i Chad).
- W „Krzyku VI” zabójcy zostawiają maski poprzednich zabójców w porządku chronologicznym obok ciał swoich ofiar (maska Richiego i Amber, następnie Jill i Charliego i tak dalej aż do maski Billy’ego i Stu).
Slasher w literaturze
Slasher obecny jest również w literaturze. Nie jest to może najpopularniejszy podgatunek horroru w świecie książek, ale jest kilka przykładów wartych wyróżnienia. Najbardziej znanym autorem slasherów jest R. L. Stine – młodzieżowej serii grozy „Ulica Strachu”. W ostatnich latach poczytnym twórcą literackich slasherów jest Grady Hendrix, którego powieść „Final girls. Ostatnie ocalałe” to nie tylko slasher w formie książki, ale i prawdziwe studium pozycji ostatniej ocalałej w horrorze.
Powieści w formie slasheru trzeba naprawdę dobrze szukać ze względu na to, że wciąż nie powstaje ich wiele. Poza książkami Stine’a i Hendrixa polecam „Spróbuj dziś nie umrzeć” Kalynn Bayron, „Ktoś jest w Twoim domu” Stephanie Perkins i „Dzisiaj umrzesz Ty” Sue Wallman.
Niektórzy literaturoznawcy i filmoznawcy uważają, że reguły, którymi rządzi się slasher wymyśliła już Agatha Christie, która w swojej wydanej w 1939 roku powieści „I nie było już nikogo” opowiedziała historię grupy przypadkowych ludzi eliminowanych przez tajemniczego zabójcę na odciętej od świata wyspie.
Tekst: Matylda Motyl
Zobacz też: Horror folkowy – cechy charakterystyczne gatunku, 7 przykładów filmowych
Horror folkowy – cechy charakterystyczne gatunku, 7 przykładów filmowych