Sowiecki modernizm. Utopia czy architektura przyszłości?

Ministerstwo dróg samochodowzch w Gruzji

Po zakończeniu II wojny światowej modernizm z jego internacjonalnym i patosem staje się głównym architektonicznym stylem na świecie. W Nowym Jorku według projektu Oscara Niemeyera powstaje kwatera główna utworzonej przed chwilą ONZ. Jednak w powojennym ZSRR szczyt rozwoju osiąga „staliński ampir”: w Moskwie powstaje Siedem Sióstr Stalina, które wysławiają niedawne zwycięstwo.

Skąd się wziął sowiecki modernizm?

Stare zdjęcie Pałacu Kultury

Stalinowska architektura promieniuje na kraje wschodniej Europy. W centrum Warszawy pojawia się jeszcze jedna „siostra”, czyli Pałac Kultury i Nauki według projektu autora gmachu Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego, a berlińska Stalinallee zostaje zabudowana w stylu komunistycznego neoklasycznymi neoklasycyzmu.

Oferta pracy w HIRO

Lubisz tematy związane z muzyką, filmem, modą i chcesz współtworzyć życie kulturalne twojego miasta? Dołącz do ekipy HIRO! Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej


Ministerstwo dróg samochodowych w Gruzji
Ministerstwo dróg samochodowych w GruzjiZobacz wpis

Stalinowska architektura przez długi czas była uważana za niepełnowartościową, chociaż wywoływała zainteresowanie zachodniego świata. Ostatnia fala tego zainteresowania widoczna była podczas wystawy „Soviet Modernism 1955-1991. Unknown Stories” w Wiedniu w 2012 roku. W 2003 roku główny redaktor francuskiego czasopisma Citizen K Fryderyk Chaubin, spacerując po bazarze w Tbilisi, kupił niezwykły album w języku rosyjskim, przedstawiający radziecką architekturę lat 70 w Gruzji. Podziwiając album, dziennikarz zainteresował się napotkanymi w mieście budowlami i postanowił je sfotografować. Na jednym z jego zdjęć widzimy budynek Ministerstwa Dróg Samochodowych, który zdaje się lewitować. Od tego czasu rozpoczął się projekt Chabina „CCCP: Cosmic Communist Constructions Photographed”. W pierwszej dekadzie naszego stulecia Fryderyk sfotografował prawie setkę gmachów publicznych, rozsianych po całym byłym Związku Radzieckim.

Foto z książki „CCCP: Cosmic Communist Constructions Photographed”

Chaubin zdecydował przedstawić stereotypowy wizualny obraz byłego wschodniego bloku trochę inaczej. Na jego zdjęciach widzimy nie szare i monotonne oblicza domów, tylko oryginalne „kosmiczne” kina, sanatoria i instytuty, wyglądające jak zbudowane przez przybyszy z kosmosu. Nawet popadając w ruinę, te budynki wywierają odczucie swojego majestatu. Album Caubina zwrócił uwagę świata na radziecka architekturę modernizmu. W 2012 roku tym tematem zachwyciła się wiedeńska architektoniczna wystawa „Soviet Modernism 1955-1991. Unknown Stories”, a modernizm stał się integralną częścią medialnego obrazu sowieckiego imperium.

Pensjonat nad morzem w Soczi
Pensjonat nad morzem w Soczi

„Panelki”

Modernizm pojawił się w Związku Radzieckim w 1955 roku, kiedy Nikita Chruszczów podpisał „dekret nadmiarów w projektowaniu i budownictwie”. Funkcjonalizm stał się podstawą nowoczesnego budownictwa. Głównymi materiałami w budownictwie stały się żelbeton, szkło i stal. Tylko w wyjątkowych wypadkach decydowano się na wykończenie budowli drogimi materiałami takimi jak marmur. Coraz częściej pozostawiano odsłoniętą konstrukcje z betonu. Pierwszy sekretarz podpisał jeszcze kilka dekretów, na mocy których zaczęto budować tak zwane „panelki”, zwane w polsce wielką płytą. Budowanie „panelek” było tak dobrze zorganizowane, że zaledwie w kilka lat w całym Związku Radzieckim pojawiły się osiedla z wielkiej płyty. Same te budowle nie były niczym wybitnym, wiele osób dotychczas nazywa je „pudełkami”, ale radykalne uproszczenie procesu budowy pozwoliło na znaczne przyspieszenie budownictwa.

„Panelki”

Brutalizm

Warto też wspomnieć o brutalizmie. Termin brutalizm pochodzi od francuskiego „béton brut” – „nieobrobiony beton”. Brutalizm pojawił się na terytorium Wielkiej Brytanii, gdzie cegła była podstawowym materialem w budownictwie. Później, beton stał się symbolem powojennego czasu, symbolem nadziei na techniczny postęp i przemiany w społeczeństwie. Brutalizm wywodzi się z modernistycznego ruchu i jest też uważany za nostalgię po architekturze pierwszej połowy XX stulecia. Poszczególne projekty, jak i sam styl architektoniczny, wywoływały szereg krytyki (domy często opisywane były jako „zimne” czy „bezduszne”) Dzięki odwołaniu do futuryzmu i niestandardowemu użyciu zwykłych form w ramach brutalizmu powstawały budynki na filarach, odwrócone piramidy i kubistyczne zlepki segmentów, które sprawiają wrażenie jakby miały za chwilę runąć. Brutalizm jest bardzo lakonicznym, „mrocznym” stylem, lecz właśnie w jego kanciastym charakterze kryje się cała jego wyrazistość.

Podgląd wieży telewizyjnej Ostankino
Wieża telewizyjna w Ostankino jako pryzkład brutalizmu

Hasło architektonicznego modernizmu zawiera się w samej jego nazwie — to stworzenie nowej architektury pasującej do nowożytnych czasów. Wizja „pryzmatu z betonu i szkła” obrazuje klimat sowieckiego modernizmu. Głównymi jego oznakami stały się funkcjonalizm, czyste geometryczne formy i trudność kompozycji. Sama idea konstruktywizmu istniała już w krajach zachodnich, ale dopiero w Związku Radzieckim zyskała niespotykany wcześniej rozmach. Oprócz budowli uniwersalnych czy wręcz szablonowych dla tego stylu w ZSRR, istniały również szczególne, lokalne przejawy tego architektonicznego modernizmu. Fantazyjne budowle, kreowane przez utalentowanych architektów z uwzględnieniem klimatycznych i kulturalnych właściwości regionów. Akurat takie projekty stały się prawdziwymi symbolami epoki sowieckiego modernizmu, który coraz częściej zdobywa zainteresowanie na całym świecie.

Dom mieszkaniowy w Kiszyniówie
Dom mieszkaniowy w Kiszyniówie

Niezwykłe obiekty modernizmu

Pensjonat „Przyjaźń” w Jałcie

Zdjęcie pensjonatu „Przyjaźń” w JałcieZdjęcie pensjonatu „Przyjaźń” w Jałcie

Pensjonat w 1985 roku powstał dla urlopowiczów z ZSRR i Czechosłowacji. W trakcie budowy okazało się, że miejsce pod projekt na Złotej Plaży nie spełnia wymogów dla budownictwa przez stałą aktywność sejsmiczną. Pensjonat stoi na trzech filarach. Front w formie koła zębatego jest zaprojektowany w taki sposób, że z każdego pokoju otwiera się widok na okolicę, ale z żadnego okna nie widać sąsiadów… Dzięki swojej niezwykłej formie pensjonat przyciągnął zainteresowanie amerykańskich filmowców, i można go zobaczyć w filmie „Resident Evil: Retrybucja” w roli byłej radzieckiej wojskowej bazy na Kamczatce.

Dom wypoczynkowy Związku pisarzy na jeziorze Sewan w Armenii

Ciekawy dom Związku pisarzy na jeziorze Sewan

Dom wypoczynkowy Związku pisarzy Armenii, zaprojektowany w 1932 roku, symbolizuje całą historyczną epokę — od okresu stalinowskich represji do odwilży czasów Chruszczowa. Architekci poprzez wykorzystanie futurystycznych elementów chcieli pokazać majestat kraju, który umieścił pierwszego człowieka w kosmosie.

Muzeum Historyczno-Etnograficzne na górze Sulayman w Kyrgyzstanie

Muzeum na górze Sulayman

Początkowo kompleks powstał jako restauracja. Przypomina on ogromną dziurę w górze, wewnątrz której znajduje się sala z pionowymi filarami, jak gdyby to było ucho czy oko. W tych jaskiniach planowano rozmieszenie stolików. Goście siedzący przy nich mogliby podziwiać panoramę na równinę. Jednak w trakcie podjęto inną decyzję i obiekt został oddany na potrzeby muzeum.

Pałac uroczystości w Tbilisi w Gruzji

Zdjęcie pałacu uroczystości

Pałac zawiera elementy podobne do architektury Gaudiego. Ta brutalistyczna budowla z akcentami romantyzmu wyłamuje się ze standardów stylu czasów radzieckich. Wnętrze jest tak samo wymyślne, jak bryła budynku, z mnóstwem skomplikowanych przejść i pomieszczeni z pięknymi malunkami, witrażami i metalowym dizajnem.

Mieszkaniowe osiedle w Tbilisi

Osiedle w TbilisiMieszkaniowe osiedle w Tbilisi

Znany gruziński architekt Otar Kalandarishvili zaproponował oryginalną koncepcję. Na plateau Nucubidze rozmieszczone są jeden nad drugim trzy wysokie domy. Żeby ułatwienia komunikacji, domy te zostały połączone mostami. 14 piętro — właśnie na tym poziomie można wstąpić na betonowy most, który przeniesie człowieka z jednego miejskiego osiedla na drugie nad malowniczą urbanistyczną przepaścią.

Latający Talerz w Kijowie

Dom jako Latający Talerz

„Latający talerz” koło stacji metra Łabędzia powstał w latach 70 jako część Instytutu Informacji Naukowo-Technicznej. „Talerz” projektowano jako teatr z miejscem dla orkiestry. Ale później zamiast teatru pojawiła się tam sala wykładowa, a instalacje akustyczne zastąpiły socrealistyczne freski.

„CCCP: Cosmic Communist Constructions Photographed” Frederic Chaubin

Cosmic Communist Constructions Photographed - Frédéric Chaubin

Dziennikarz pokazuje 90 budowli, rozmieszczonych w czternastu byłych Radzieckich Republikach. Poetyckie obrazy ujawniają niespodziewane odrodzenie wyobraźni, które miało miejsce w architekturze radzieckiej okresu 1970-1990. Chaubin jako pierwszy zauważył, że czas przekształcił sowiecki modernizm w egzotykę. W jego albumie betonowe pałace, hotele i teatry przypominają ruiny dawnej cywilizacji.

Zupagrafika

Książka „Panelki” wydania ZupagrafikaKsiążka „Eastern Blocks” wydania Zupagrafika

Zupagrafika — to Dawid Navarro i Martyna Sobecka, niezależne wydawnictwo, założone w 2012 w Poznaniu. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Dawid i Martyna zilustrowali i wydali nagradzane książki, które opowiadają o powojennym modernizmie i brutalistycznej architekturze byłego Bloku Wschodniego. Książka „Panelki” pozwala czytelnikom zbudować tą samą wielką płytę, jednocześnie czytając o historii fabrycznych systemów konstrukcji domów wykorzystywanych za żelazną kurtyną. „Eastern Blocks” opisuje „śpiące osiedla” Moskwy, Plattenbauten Wschodniego Berlina, architekturę Warszawy i Kijowskie Brezhnevki.

Albumy Fuel

Pocztówki „Brutal Bloc Postcards” wydania Fuel„Soviet Bus Stops" wydania Fuel

Angielskie wydawnictwo Fuel zajmuje się kulturą radziecką i postsowiecką. W ich katalogu znajdziemy encyklopedię rosyjskiego tatuażu kryminalnego, zbiór radzieckich przepisów i fotograficzną kronikę ukraińskiego „Leninopadu” oraz doskonałe albumy o powojennej architekturze ZSRR.

Tekst: Mariia Yakymenko

Rate this post

Lubisz nas? Obserwuj HIRO na Google News